معاشرت با خویشاوندان در احادیث

در اندیشه دینی ما، حفظ، توسعه و تعمیق روابط فامیلی و ارتباط صمیمانه و حمایتی خویشاوندان از آن چنان اهمیتی برخوردار است که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) آن را جزء دین دانسته اند[1].

و در جای دیگر، هدف از رسالت خویش را پس از بندگی خداوند و شکستن بت ها و طواغیت، صله رحم معرفی می کنند.[2]

قرآن نیز حفظ پیوندهای فامیلی را یکی از وظایف و برنامه های صاحبان خرد (اولوا الالباب) تلقی کرده[3] و در آیاتی چند، تارکان این امر مهم را مستحق لعنت و نفرین الهی می داند.

اهمیت صله رحم تا آنجاست که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:

«صِلَةُ الرَّحِمِ تَعْمُرُ الدِّیارَ- وَ تَزِیدُ فِی الْأَعْمَارِ وَ إِنْ کانَ أَهْلُهَا غَیرَ أَخْیار»[4]؛
«پیوند با خویشاوندان شهرها را آباد می سازد، و بر عمرها می افزاید هر چند انجام دهندگان آن از نیکان هم نباشند».

در سخنان امام صادق (علیه السلام) می خوانیم:

«صِلْ رَحِمَک وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ وَ أَفْضَلُ مَا یوصَلُ بِهِ الرَّحِمُ کفُّ الْأَذَی عَنْهَا»[5]؛
«پیوند خویشاوندی خویش را حتی با جرعه ای از آب محکم کن و بهترین راه برای خدمت به آنان این است که (لااقل) از تو آزار و مزاحمتی نبینند».

امام سجاد (علیه السلام) به فرزند خود نصیحت می کند:

«... وَ إِیاک وَ مُصَاحَبَةَ الْقَاطِعِ لِرَحِمِهِ- فَإِنِّی وَجَدْتُهُ مَلْعُوناً فِی کتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل»[6]؛
«بپرهیز از معاشرت با کسی که قطع رحم کرده که قرآن او را ملعون و دور از رحمت خدا شمرده است».

امام صادق (علیه السلام) در این زمینه فرمودند: یکی از گناهانی که باعث مرگ زود هنگام می شود، قطع رحم است:
«الذُّنُوب... الَّتِی تُعَجِّلُ الْفَنَاءَ قَطِیعَةُ الرَّحِم»[7].

و امام باقر (علیه السلام) فرمودند:
«صله ارحام، اعمال را پاکیزه می کند و اموال را فراوانی می بخشد و بلا را دفع می کند و اجل را به فراموشی می اندازد»[8].

از همین رو در دین مبین اسلام صله رحم از اعمال بسیار شایسته است که هر مسلمانی نسبت به خویشاوندان خود باید رعایت کند و قطع رحم از گناهان کبیره است.

مصادیق ارحام

ارحام و خویشاوندان که قطع رحم آنها جایز نیست شامل کسانی اند که در مراتب ارث واقع می شوند مانند: پدر، مادر، برادر، خواهر و فرزندان آنان و نیز عمو، عمه، خاله، دایی و فرزندان آنان.[9]

مقصود از صله رحم

مقصود از صله رحم که اسلام فرموده آن است که انسان از حال خویشان آگاه باشد و اگر مشکلی دارند در حد توان حل کند، لذا در حدیثی نقل شده که «صلوا ارحامکم ولو بالسلام» صله رحم کنید اگرچه با یک سلام و در صورت امکان به مناسبت های مختلف هدیه ای هر چند از نظر مالی کم ارزش تهیه نموده و هنگام دید و بازدید برای آنها ببرید تا از طریق آن جلب محبت انجام گیرد.

کما این که مراجع تقلید در پاسخ این سؤال فرموده اند: صله رحم، منحصر به رفت و آمد با خویشاوندان نیست بلکه این عمل با هدیه دادن، میهمانی کردن، پیغام فرستادن، تماس تلفنی، سلام کردن و.. . نیز تحقق می یابد. پس همین اندازه که قطع رحم نشود، کافی است.[10]

فامیل گناهکار

در خصوص صله رحم با خویشاوندان گنهکار باید خاطر نشان نمود که گناهکار بودن فامیل و یا کسب درآمد آنها از طریق حرام مجوزی برای ترک صله رحم نمی گردد بلکه اگر ارتباط و صله رحم با چنین خویشاوندانی، سبب شود که آنان در وضع زندگی خود تجدیدنظر کنند و کم کم به اصول و موازین مذهبی پایبند شوند و یا لااقل این رفت و آمد اثر سوئی در روحیه خود انسان و وضع خانواده او نگذارد، در این صورت رعایت پیوند خویشاوندی لازم است و باید این فریضه الهی را انجام داد. ولی اگر بر عکس به جای این که انسان در روحیه آن ها اثر بگذارد، معاشرت با آنان سبب شود که انسان تحت تأثیر افکار و روحیات فاسد و زندگی آلوده آنان قرار گیرد، در این صورت چون سعادت او در خطر است ناچار می توان رفت و آمد با این اقوام را به گونه ای مدیریت کرد که لازمه صله رحم وقوع در گناه نباشد مثلًا زمان زیادی را در خانه آن ها ننشینید و یا در مراسم های عمومی از آن ها دیدن کنید البته در صورت عدم کنترل این موضوع نیز می توان از مراتب پایین تر صله رحم مانند ارتباط غیرحضوری مانند تلفن، نامه، پیامک و.. . استفاده نمود و در نهایت اگر قطع رابطه موجب تجدید نظر این قبیل افراد در رفتارشان می شود می توان از باب نهی از منکر رابطه خود را به طور موقت قطع نمود.

قطع رحم طرف مقابل

با توجه به اهمیت «صله رحم» و آثار مثبت آن، باید تمام تلاش خود را به کار گرفت که پیوندها قطع نشود و با بزرگواری و اغماض برخورد کرد بنابراین:

1- کاری کنیم که شرایط برای عادی شدن روابط مهیا شود.

2- متناسب با شرایط و با رویکرد آشتی طلبی اقدامات لازم صورت پذیرد.

3- بسیاری از اختلافات نتیجه سوءتفاهمات است، از این جهت باید سعی کنیم ریشه سوء تفاهم را شناسایی و بدون این که بخواهیم مقصر را پیدا و یا تعیین کنیم، صرفاً برای حفظ صفا و صمیمیت، حقیقت و ریشه ها را برای دیگران نیز بیان کنید.

4- اگر شرایطی برای عادی شدن روابط مهیا شد، ما اقدام کنیم و مطمئن باشیم این کار به عزت دنیا و آخرت ما خواهد افزود.

5- از بزرگ ترها و افراد تأثیرگذار کمک بگیریم.

6- اگر آنان قطع رحم کردند، ما از آنان قطع نکنیم.


پی نوشت:
[1] . بحارالانوار، ج 72، باب 3، روایت 73.
[2] . همان، ج 38، باب 65، حدیث 49.
[3] . رعد(13)، آیه 21.
[4] . بحار الأنوار، ج 47، ص 163.
[5] . بحار الأنوار، ج 71، ص 88.
[6] . الکافى، ج 2، ص 377.
[7] . علل الشرائع، ج 2، ص 584.
[8] . کافى، ج 2، ص 150.
[9] . دفتر: همه مراجع، نرم افزار پرسمان 3.
[10] . آیت‏الله فاضل، جامع‏المسائل، ج 1، س 1772 آیت‏الله تبریزى، استفتاءات، س 2185 و 2189 آیت‏الله سیستانى‏Sistani .org صله رحم و دفتر همه مراجع.

منبع: حوزه نت